Siêu âm là một trong những kỹ thuật được áp dụng khá phổ biến trong sinh sản gia súc, đặc biệt sinh sản trên bò ở các nước phát triển. Đây là một công cụ rất hữu hiệu trong chẩn đoán sinh sản. Dưới đây, là những ứng dụng cơ bản của siêu âm trong sinh sản của bò, đặc biệt bò sữa.
Đánh giá cấu trúc bình thường của buồng trứng bò
Siêu âm là một phương pháp đánh giá cấu trúc buồng trứng rất chính xác và nhanh chóng. Thông qua siêu âm, người ta có thể phát hiện được cấu trúc buồng trứng như: vùng đệm của buồng trứng, nang trứng, thể hồng, thể vàng…Nhờ đó, có thể phân biệt được nang trứng với thể vàng, vì dịch bên trong nang trứng, khi hiển thị lên màn hình siêu âm sẽ cho màu đen; còn thể vàng có cấu trúc tế bào, cho nên khi hiển thị lên màn hình siêu âm, sẽ cho màu xám – đen. Bằng phương pháp khám bằng tay qua trực tràng, rất khó phân biệt những cấu trúc bên trong buồng trứng này. Siêu âm có thể phát hiện thấy các nang trứng có đường kính nhỏ < 5mm và có thể đo được đường kính nang trứng một cách chính xác. Trong khi đó, khi khám bằng tay, chỉ cho kết quả chính xác khi đường kính các nang trứng từ 10-15mm. Thể vàng là cấu trúc được hình thành sau khi nang trứng rụng, thường được phát hiện bằng siêu âm sau khi rụng trứng 3 ngày.
Chẩn đoán phân biệt u nang buồng trứng và u thể vàng
U nang buồng trứng và u thể vàng là những bệnh lý buồng trứng hay gặp ở bò. Nguyên nhân cơ bản là do nang trứng phát triển xong, quá trình rụng trứng bị trở ngại, làm cho nang trứng tăng lên về kích thước tồn tại trên buồng trứng gây ra u nang. U nang buồng trứng được khái niệm là sự tồn tại của một hay nhiều nang trứng, có đường kính 25mm, tồn tại trên buồng trứng tối thiểu 10 ngày, mà cả hai buồng trứng đều không có thể vàng. Sự khác nhau giữa u nang buồng trứng và u thể vàng, đó là u thể vàng bao quanh u tế mô thể vàng, tăng sinh dày lên, độ dày thường 3mm. Việc chẩn đoán phân biệt hai trường hợp này bằng khám qua trực tràng rất khó khăn. Tuy nhiên, bằng siêu âm, hai trường hợp này được phân biệt một cách khá dễ dàng. Trong điều trị u thể vàng, người ta thường dùng PGF¬2á¬,, còn điều trị u nang buồng trứng thường dùng hCG hoặc GnRH. Vì vậy, việc chẩn đoán chính xác giúp cho bác sỹ thú y đưa ra phác đồ điều trị hiệu quả nhất, rút ngắn được thời gian điều trị với trường hợp này.
Chẩn đoán có thai sớm ở bò
Thông thường trên lâm sàng, chẩn đoán có thai ở bò thường được tiến hành bằng phương pháp khám qua trực tràng và siêu âm. Ưu điểm của phương pháp siêu âm, so với khám qua trực tràng, đó là, siêu âm là một phương pháp ít xâm lấn hơn; do vậy, rất an toàn khi dùng siêu âm để chẩn đoán có thai ở bò, giảm thiểu nguy cơ sảy thai. Ngoài ra, bằng phương pháp siêu âm, người ta có thể chẩn đoán có thai sớm hơn. Cụ thể, sau khi phối giống 26 ngày, là có thể biết bò có thai hay không. Trong khi đó, phương pháp chẩn đoán thai bằng tay thông qua trực tràng, với những bác sỹ thú y, kỹ thuật viên có kinh nghiệm thì họ cho rằng, có thể khám thai từ ngày thứ 35, sau khi phối giống. Tuy nhiên, độ chính xác của kết quả sẽ không cao, mà thường thì phải khám ở ngày thứ 40-45, sau khi phối giống trở ra.
Bên cạnh việc chẩn đoán có thai sớm, và chính xác hơn so với phương pháp truyền thống là khám qua trực tràng. Với kỹ thuật siêu âm, người ta có thể chẩn đoán chính xác bào thai còn sống hay đã chết, thông qua việc quan sát tim thai đập. Với phương pháp khám bằng tay, chỉ xác định có thai hay không, còn không thể xác định được bào thai còn sống hay đã chết, ở giai đoạn đầu của quá trình mang thai. Cuối cùng, trong chẩn đoán có thai sớm ở bò, thì dùng siêu âm còn phân biệt được trường hợp, là có thai với viêm nội mạc tử cung tích dịch, tích mủ, làm cho tử cung cũng căng lên, khi khám bằng tay dễ nhầm lẫn là có thai. Tuy nhiên, dùng phương pháp siêu âm, thì trường hợp này phân biệt rất dễ dàng, bằng việc xác định tử cung có bào thai hay không.
Xác định giới tính của bào thai
Siêu âm không chỉ giúp cho việc chẩn đoán có thai ở bò sớm hơn, an toàn và nhanh chóng hơn. Ngoài ra, một ưu thế nữa của siêu âm, đó là có thể xác định được giới tính của bào thai từ sớm, mà các phương pháp khác không thể xác định được. Việc chẩn đoán giới tính của bào thai sớm giúp cho chủ gia súc chủ động trong việc thay thế đàn, chuẩn bị chuồng trại đón bê sinh ra…Việc xác định giới tính của bào thai, thường được tiến hành bằng siêu âm giai đoạn bò mang thai từ ngày thứ 55 tới này thứ 70 của thai kỳ, với những giống bò có tầm vóc lớn như bò Holstein; từ ngày thứ 55 đến ngày thứ 80 của thai kỳ, với những giống bò có tầm vóc nhỏ hơn như giống bò Jersey và các giống bò thịt tầm vóc nhỏ. Độ chính xác của phương pháp chẩn đoán giới tính bào thai bằng siêu âm là rất cao, nếu bác sỹ thú y, kỹ thuật viên có kinh nghiệm thì độ chính xác có thể lên tới xấp xỉ 100%.
Hình ảnh bào thai bò
Xác định mang thai sinh đôi
Thông qua siêu âm, việc xác định bò mang thai sinh đôi cũng khá dễ dàng. Điều này, thông qua việc đếm số lượng bào thai trong tử cung, cũng như đếm số lượng thể vàng trên buồng trứng. Thông thường, việc có thai sinh đôi, xuất phát từ việc chu kỳ sinh dục của bò có hai trứng rụng. Sau đó, hai trứng đó được thụ tinh và kết quả là bò mang thai sinh đôi. Chẩn đoán bò mang thai sinh đôi cũng thu được bằng siêu âm từ rất sớm, thường từ ngày thứ 28 tới ngày thứ 95, sau khi phối giống hoặc thụ tinh nhân tạo cho bò. Biết được bò mang thai sinh đôi, giúp người chăn nuôi tăng thêm khẩu phần dinh dưỡng cho bò, do nhu cầu dinh dưỡng của bò cái mang thai sinh đôi lớn hơn mang thai đơn. Ngoài ra, khi bò mang thai sinh đôi thường dẫn đến đẻ khó. Vì vậy, chẩn đoán thai sinh đôi có ý nghĩa trong kế hoạch hỗ trợ sinh đẻ và can thiệp khi bò khó đẻ.
Xác định bệnh lý bên trong tử cung
Thông qua siêu âm, cũng dễ dàng phát hiện các bệnh lý ở tử cung như: viêm nội mạc tử cung, viêm tử cung tích mủ, tích dịch,…Bởi lẽ, viêm trong tử cung, thường tạo ra các xoang phồng lên bên trong, nếu tích dịch sẽ hiển thị lên màn hình siêu âm với màu đen. Còn khi, bên trong tử cung tích mủ, hình ảnh siêu âm sẽ cho màu trắng, bên trong xoang tử cung giãn rộng.
Tóm lại, siêu âm là một công cụ vô cùng hữu hiệu, ứng dụng trong sinh sản ở bò. Tuy nhiên, một trong những cản trở của việc ứng dụng kỹ thuật này vào thực tế sản xuất. Đó là, giá thành của máy siêu âm thường rất cao, và ngoài ra, máy siêu âm thường cồng kềnh và cần nguồn điện cắm trực tiếp, vì vậy khó áp dụng trong điều kiện tại các trang trại. Để khắc phục những hạn chế này, những năm gần đây, các nhà sản xuất đã cho ra đời những chiếc máy siêu âm nhỏ, gọn hơn; có thể mang theo người dễ dàng, và có pin thay cho dùng điện trực tiếp đồng thời giá thành cũng rẻ hơn. Vì vậy, hy vọng siêu âm sẽ được ứng dụng rộng rãi hơn trong ngành chăn nuôi bò, đặc biệt chăn nuôi bò sữa, nhằm nâng cao hơn nữa năng suất sinh sản của bò sữa tại Việt Nam.
ThS NGUYỄN CÔNG TOẢN
Giảng viên khoa Thú y, Học viện Nông nghiệp Việt Nam
[Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam]
Total Visit : 2376960
Who's Online : 2